| KazioR |
| Administrator |
|
| |
| Dołączył: 20 Wrz 2005 |
| Posty: 2728 |
Przeczytał: 0 tematów
Ostrzeżeń: 0/3
|
Skąd: Kraków
Płeć: M |
|
|
 |
|
 |
|
hmm, fredka, fretka, fredzia, fryderyka, no ładnie zwierzątko tylko, że lubi mięso i co niektórzy twierdzą, że czuć w mieszkaniu. Jak wyjdzie z klatki to lubi myszkować po wszystkich zakamarkach a mając wydłużone ciałko włazi na ogół wszędzie tam gdzie nie powinno i jest problem aby ją wydostać. A może jakaś krzyżówka podobo świetna w hodowli domowej jest tchórzofretka ale aby w pełni odpowiedzieć będzie coś o fretce i o tchórzofretce.
Nasz Domowy Zwierzyniec posiada w swych zbiorach troszkę informacji.
Utrzymywanie tchórzofretek w domach pojawiły się w latach 80-tych. Dzięki miłemu usposobieniu i sympatycznemu wyglądowi zaczęły stawać się zwierzętami domowymi, podbijając serca ludzi najpierw w Stanach Zjednoczonych, a potem także w Europie. Obecnie popularność tchórzofretek jest coraz większa, podobnie jak grono ich miłośników. Domowa hodowla tych zwierząt nie jest trudna, a za troskliwą opiekę potrafią one odwdzięczyć się swojemu właścicielowi ogromnym przywiązaniem i przyjaźnią.
Tchórzofretki należą do rzędu drapieżnych (Carnivora), rodziny łasicowatych (Mustelidae). Dojrzałość płciową osiągają zwykle w wieku 6-10 miesięcy (następnej wiosny po urodzeniu). U samic ruja zaczyna się zwykle w drugiej połowie marca lub na początku kwietnia i trwa około 5-6 tygodni. W tym okresie samica jest bardziej pobudzona, może tracić apetyt, widoczny jest obrzęk warg sromowych.
Owulacja u tchórzofretek jest prowokowana i następuje 30-35 godzin po kopulacji. Ciąża trwa 40-44 dni. Przed porodem samica buduje gniazdo, w którym przychodzi na świat potomstwo. Młode rodzą się ślepe, głuche i zupełnie nagie. Odsadza się je w wieku 6-8 tygodni.
Dymorfizm płciowy u tchórzofretek jest bardzo wyraźny. Dorosłe samce mogą być aż dwukrotnie większe i cięższe od samic (waga samca 1000-2500 g, waga samicy 500-900 g). Masa ciała tchórzofretek ulega bardzo dużym wahaniom sezonowym (nawet do 40%). Na jesieni przyrost masy związany jest z gromadzeniem na zimę ochronnej warstwy tłuszczu, która jest następnie tracona wraz z nastaniem wiosny.
FRETKA CZY TCHÓRZOFRETKA ?
Fretka (ang. ferret) jest to albinotyczna odmiana tchórza (Mustela putorius). Została udomowiona prawdopodobnie już w starożytnym Egipcie, gdzie była wykorzystywana do tępienia gryzoni w gospodarstwach oraz polowań na króliki. Obecnie fretki są hodowane głównie jako modelowe zwierzę do badań laboratoryjnych.
Tchórzofretka (ang. polecat-ferret) jest to jak sama nazwa wskazuje krzyżówka fretki z tchórzem. Zwierzęta te, nazywane również tchórzami hodowlanymi, były utrzymywane na fermach dla pozyskania cennych skór. W wyniku pracy hodowlanej udało się uzyskać różne odmiany barwne.
Obie nazwy odnoszą się jednego gatunku (Mustela putorius furo), a różnice mogą dotyczyć jedynie umaszczenia i masy ciała. W polskiej terminologii używane są często wymiennie, natomiast w terminologii anglojęzycznej zwierzęta te określane są jednoznacznie jako fretki (ferret).
ODMIANY BARWNE
Na świecie wyhodowano już kilkanaście odmian barwnych tchórzofretek. Różnią się one między sobą nie tylko kolorem okrywy włosowej, ale także rozłożeniem maski, barwą oczu i nosa (więcej na stronie: The American Ferrt Association [link widoczny dla zalogowanych]).
Niektóre z nich są bardzo rzadkie i drogie. Warto jednak zaznaczyć, że mutacje odpowiedzialne za nowy kolor okrywy włosowej mogą nieść ze sobą również niepożądane wady genetyczne i mieć poważny wpływ na odporność, zdrowie i rozród zwierząt. Przykładem tego jest wyhodowana w USA odmiana badgar (borsuk) o charakterystycznych białych pasach wzdłuż głowy. Osobniki tej odmiany od urodzenia są głuche.
W Polsce najczęściej spotyka się tchórzofretki w trzech odmianach barwnych. Zdarzają się także nieliczne osobniki rzadszych odmian - są to zwierzęta zwykle sprowadzone z zagranicy.
Najbardziej rozpowszechnioną odmianą barwną tchórzofretek jest standard, nazywany również umaszczeniem dzikim lub tchórzem. Odmiana ta jest podobna do dzikiego przodka. Włosy pokrywowe są czarnobrązowe, a podszycie brązowe, żółte lub białe. Boki ciała, gdzie prześwitują włosy podszyciowe, są jaśniejsze, natomiast głowa, grzbiet, kończyny i ogon - prawie czarne. Dobrze widoczna maska na głowie przypomina często maskę szopa pracza. Uszy i sierść wokół nosa są jasne, a za oczami znajdują się jasne plamy w kształcie półksiężyca. Oczy są ciemne.
Drugą często spotykaną odmianą jest odmiana cynamonowa. Włosy pokrywowe są jasnobrązowe, czasami szare, a podszycie jasnożółte lub białe. Maska u tych osobników jest bardzo słabo zaznaczona lub nie ma jej wcale.
Trzecią odmianą jest albinos. Mutacja ta pojawia się dosyć często w hodowlach tchórzofretek standardowych. Jest ona rezultatem homozygotyczności alleli autosomalnego genu C warunkującego prawidłowe wytwarzanie melaniny. U homozygoty recesywnej następuje zablokowanie produkcji barwnika, dlatego włosy, skóra, oczy i pazury pozbawione są pigmentacji. Zwierzę ma białą lub żółtobiałą okrywę włosową, a oczy i nos różowe.
CHARAKTER I TEMPERAMENT
Trudno jednoznacznie określić charakter tchórzofretek, gdyż każdy osobnik jest wyjątkowy i niepowtarzalny. Pewne różnice w charakterze i temperamencie można zauważyć między samcami i samicami. Samce są zwykle łagodniejsze i dużo bardziej spokojne, samice natomiast mają znacznie większy temperament, są niezależne i czasami złośliwe.
Wiele osób uważa, że tchórzofretki łączą w sobie cechy zarówno psa, jak i kota. Są bardzo inteligentne, szybko i chętnie się uczą, przywiązują się do opiekunów, a jednocześnie zawsze mają swoje zdanie, są niezależne, niczego nie można im kazać, do niczego zmusić i same najlepiej wiedzą, czego chcą.
Gromadzenie zapasów pokarmu w kryjówce jest typowym zachowaniem tchórzofretek. Nie dotyczy to jednak tylko karmy, ale także wszystkich rzeczy, które zwierzę uzna za interesujące i będzie w stanie przenieść w pyszczku. Tchórzofretki często kradną rozmaite przedmioty i zabierają do swoich schowków. Dlatego opiekuna nie powinny dziwić nagłe zniknięcia skarpetek, kapci, rękawiczek, pilota do telewizora lub kluczy.
Ciekawość jest wrodzoną cechą tych ssaków, są to zwierzęta wszędobylskie i zawsze bardzo zainteresowane wszystkim, co je otacza. Tchórzofretka wypuszczona z klatki sprawdzi każdy zakamarek i wejdzie w każdą szparę w mieszkaniu. Doskonale potrafi wykorzystać najmniejszą chwilę nieuwagi opiekuna, aby przeszukać szafki, poodsuwać szuflady, zajrzeć do kosza na śmieci i przekopać ziemię w donicach z kwiatami.
Ciekawość tchórzofretek często bywa jednak zgubna, dlatego właściciel musi wykazać się dużą wyobraźnią i przezornością, aby uchronić zwierzę przed niebezpieczeństwem. Zawsze przed otworzeniem klatki trzeba upewnić się, czy zamknięte są wszystkie drzwi i okna, należy zabezpieczyć otwarte źródła ciepła (kuchenki i piecyki) oraz zbiorniki z wodą (akwarium, napełniona wanna, muszla klozetowa).
Śmiertelnym zagrożeniem są wszelkiego rodzaju środki chemiczne powszechnie używane w domu oraz lekarstwa. Niebezpieczne są także drobne przedmioty wykonane z tworzyw sztucznych, gumy, plastiku i metalu, a także torebki foliowe. Połknięcie tych rzeczy może spowodować niedrożność przewodu pokarmowego i doprowadzić nawet do śmierci zwierzęcia.
Często można spotkać się z opinią, że tchórzofretki gryzą. Zachowanie to rzadko jest jednak związane z agresją tych zwierząt w stosunku do człowieka, lecz wynika raczej z ich instynktu. Podobnie jak większość drapieżników, tchórzofretki, zwłaszcza w młodym wieku, często bawią się w polowanie. Ćwiczą w ten sposób swój refleks, zwinność oraz chwyty zębami. Podczas takich zabaw traktują opiekuna jako potencjalną zdobycz, skradają się, wyskakują znienacka, kąsają, drapią i podgryzają.
Dosyć szybko można jednak oduczyć zwierzę tego zachowania. Należy dać tchórzofretce wyraźnie do zrozumienia, że taka zabawa nie wszystkim odpowiada, trzeba ignorować jej zaczepki i zaproponować jakąś inną rozrywkę.
Tchórzofretki przesypiają w ciągu doby około 15 godzin. Fazy snu przeplatają się u nich z fazami niezwykłego ożywienia. W jednej chwili zwierzę potrafi otrząsnąć się ze snu i zaczyna biegać jak szalone po całym mieszkaniu. Wykonuje dzikie skoki z otwartym pyszczkiem, wygina grzbiet i potrząsa głową na wszystkie strony. To charakterystyczne dla tchórzofretek zachowanie, nazywane tańcem świętego Wita, można interpretować jako taniec radości, zachęcający do wspólnej zabawy.
Tchórzofretki są zwierzętami bardzo towarzyskimi. Wspaniale czują się wśród innych osobników swojego gatunku, choć czasem może dochodzić między nimi do sprzeczek i rywalizacji o pokarm, zabawki oraz względy właściciela. Doskonałym towarzyszem zabaw i psot może okazać się dla nich także kot lub pies.
WARUNKI UTRZYMANIA I POMIESZCZENIE DO CHOWU
Tchórzofretka ma ogromną potrzebę ruchu i bardzo żywy temperament. Dlatego klatka dla niej musi być duża, wygodna i bezpieczna. Minimalne wymiary pomieszczenia dla jednego osobnika to 100 × 70 × 70 cm. Pręty powinny być umieszczone dosyć gęsto (mniej więcej co 1,5 cm), ponieważ tchórzofretki, szukając drogi ucieczki z klatki, często próbują włożyć głowę między szczebelki, co może zakończyć się dla nich tragicznie. Drzwiczki muszą mieć specjalne zabezpieczenia, które uniemożliwią zwierzęciu samodzielne ich otworzenie.
Na rynku zoologicznym jest dosyć duży wybór gotowych klatek przeznaczonych specjalnie dla tchórzofretek. Są one przestronne, często kilkupiętrowe, wyposażone w półki, rury i przyczepiane do sufitu hamaki.
Wielu właścicieli decyduje się na samodzielne zaprojektowanie i wykonanie klatki. Może być ona zrobiona częściowo z drewna lub też w całości ze specjalnej, drobnej, spawanej siatki (nie poleca się używania siatek plecionych). Taką pokojową wolierę można bardzo ciekawie urządzić. Drewniane półki znacznie zwiększą powierzchnię pomieszczenia, tunele będą doskonale imitować norę, grube konary i gałęzie posłużą do wspinania się, a drewniane skrzynki lub tekturowe pudła zwierzę może wykorzystać jako kryjówki.
W klatce powinno znaleźć się miejsce przeznaczone na toaletę. Tchórzofretki są zwierzętami z natury bardzo czystymi i swoje potrzeby fizjologiczne załatwiają w jednym miejscu, dlatego bardzo szybko i łatwo można je nauczyć korzystania z narożnej kuwety.
Należy również zadbać o wygodne miejsce do spania. Może to być drewniany domek, wiklinowy koszyk, budka z materiału lub pudełko wysłane szmatkami, w którym zwierzę będzie się chować i spokojnie odpoczywać.
W klatce nie może zabraknąć zabawek, które dostarczą zwierzęciu zajęcia i zabawy podczas nieobecności opiekuna. Dla tchórzofretek doskonale nadają się piłki, szmatki, piszczące lateksowe zabawki, grube bawełniane sznurki i niemal wszystkie zabawki dla kotów.
Dno klatki najlepiej jest wysypać specjalnym drewnianym granulatem, który stosuje się także w hodowli innych zwierząt (gryzoni). Jest on naturalny, chłonie wilgoć i zapach, a ponadto nie stanowi żadnego zagrożenia, jeśli zostanie przypadkowo zjedzony przez zwierzę. Do toalety natomiast używa się najczęściej kociego żwirku.
Miejsce, w którym będzie stała klatka, nie może być wybrane przypadkowo i powinno uwzględniać potrzeby oraz wymagania zwierzęcia.
Klatkę dobrze jest umieścić w widnym miejscu, najlepiej naturalnie oświetlonym. Nie mogą na nią jednak padać bezpośrednio promienie słoneczne, co może grozić przegrzaniem zwierzęcia. Pomieszczenie powinno mieć również dobrą wentylację, nie może być duszne. Tchórzofretki bardzo źle znoszą opary kuchenne oraz dym papierosowy. Klatka nie powinna stać w najbliższym sąsiedztwie telefonu, radia i telewizora, gdyż ciągły hałas zakłóca zwierzęciu fazy odpoczynku i może źle odbić się na jego samopoczuciu. Tchórzofretki są odporne na zimno, ale bardzo wrażliwe na wysokie temperatury i przeciągi, dlatego nie wolno ich trzymać tuż obok kaloryfera oraz często otwieranych drzwi. Zwierzę będzie się czuło znacznie lepiej i bezpieczniej, jeśli klatka jednym albo dwoma bokami będzie przylegała do ściany.
Warto wspomnieć również o tym, że wiele osób trzyma swoje zwierzęta w wolierach zewnętrznych. Tchórzofretki są odporne na niskie temperatury i w naszym klimacie mogą przebywać przez cały rok na dworze. W takich warunkach czują się doskonale. Przebywając na świeżym powietrzu, są nie tylko w lepszej kondycji i mają większą odporność, ale także ich okrywa włosowa jest piękniejsza i gęstsza niż u osobników mieszkających w domu.
Budując zewnętrzną wolierę, należy jednak pamiętać o tym, że tchórzofretki bardzo dobrze potrafią się podkopywać. Dlatego konieczne będzie wpuszczenie siatki głęboko w ziemię (co najmniej 50 cm) lub zrobienie betonowej podmurówki.
Do woliery dobrze jest wstawić duży ocieplony domek, który będzie chronił zwierzę przed zimnem i wilgocią. Klatka powinna stać przynajmniej częściowo w zacienionym miejscu, należy zabezpieczyć ją także przed deszczem i wiatrem.
PIELĘGNACJA
Pielęgnacja okrywy włosowej
Okrywa włosowa tchórzofretek jest krótka i bardzo gęsta. Zwierzęta zwykle same doskonale radzą sobie z jej pielęgnacją. Podobnie jak koty myją i rozczesują swoje futro, liżąc je językiem. Podczas mycia usuwają także martwe włosy, które są zlizywanie i połykane. Połknięcie dużej ilości martwych włosów może być dla tchórzofretki bardzo niebezpieczne. W przewodzie pokarmowym włosy mogą zbijać się w kulki, powodując niedrożność jelita. Dlatego dobrze jest regularnie podawać tchórzofretkom nieduże ilości pasty odkłaczającej lub specjalne suche karmy, które ułatwiają przechodzenie połkniętej sierści przez przewód pokarmowy.
Innym rozwiązaniem zapobiegającym zlizywaniu włosów jest szczotkowanie zwierzęcia. Podczas czesania martwe włosy są usuwane i nie stanowią już żadnego zagrożenia. Szczotkowanie jest nie tylko zabiegiem pielęgnacyjnym, ale również pobudza powierzchniowe krążenie krwi i leżące poniżej mięśnie.
Do czesania najlepiej użyć gęstego grzebienia i szczotki z włosia lub miękkiej szczotki drucianej, która nie podrażni skóry zwierzęcia.
Zwierzę powinno być dokładnie wyczesywane przynajmniej raz w tygodniu, a w okresie zmiany okrywy włosowej czynność tę warto wykonywać codziennie.
Tchórzofretki linieją dwa razy w roku - na wiosnę i jesienią. W tym okresie dobrze jest podawać zwierzęciu niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) oraz preparaty mineralno-witaminowe zawierające biotynę i cynk. Odgrywają one bardzo ważną rolę w okresie formowania i dojrzewania okrywy włosowej, a także mają ogromny wpływ na wygląd sierści i prawidłowe funkcjonowanie skóry.
Tchórzofretki są z natury zwierzętami bardzo czystymi, dlatego ich okrywa włosowa nie wymaga częstego mycia. Kąpać zwierzę powinno się tylko wtedy, gdy jest to naprawdę konieczne.
Nieprawdą jest, że częste mycie tchórzofretki pozwoli usunąć charakterystyczny dla zwierząt drapieżnych zapach jej sierści. Kąpiel daje tylko krótkotrwały rezultat i futro bardzo szybko odzyskuje dawną intensywną, słodkawą woń. Warto również wspomnieć, że nie wszystkie tchórzofretki lubią wodę, dlatego kąpiel może być dla nich dodatkowo ogromnym stresem.
Do mycia zwierzęcia nie wolno używać żadnych preparatów przeznaczonych dla ludzi. Mogą one wywołać podrażnienia oczu, błon śluzowych i skóry. Wiele z nich zawiera także substancje silnie perfumowane.
Obecnie w sklepach zoologicznych jest dosyć duży wybór szamponów przeznaczonych specjalnie do mycia tchórzofretek. Są one nie tylko delikatne, ale również neutralizują na pewien czas charakterystyczny zapach futra.
Najlepszym miejscem do kąpania tchórzofretki jest wanna, która zwykle skutecznie uniemożliwia jej ucieczkę. Na dnie wanny można umieścić gumową matę, aby zwierzę się nie ślizgało. Podczas mycia należy pamiętać o dokładnym spłukaniu szamponu. Po kąpieli zwierzę trzeba dokładnie wytrzeć i wysuszyć ciepłymi ręcznikami. Suszarki nie powinno się raczej używać, gdyż większość tchórzofretek panicznie się jej boi.
Poza szamponami na rynku pojawiły się także inne preparaty do pielęgnacji okrywy włosowej tchórzofretek. Dostępne są już w sprzedaży dezodoranty, które neutralizują nieprzyjemny zapach, poprawiają wygląd sierści, a także skutecznie odstraszają pasożyty zewnętrzne.
Pielęgnacja uszu
U tchórzofretek należy regularnie kontrolować stan uszu, co wcale nie oznacza konieczności częstego ich czyszczenia. Woskowina gromadząca się w uszach spełnia ważną rolę - nie tylko natłuszcza, ale również chroni wrażliwą skórę przewodu słuchowego. Dlatego zbyt częste zabiegi pielęgnacyjne uszu i usuwanie woskowiny mogą powodować nadmierne wysuszenie i podrażnienie.
Uszy powinno się czyścić co dwa tygodnie. Można do tego użyć specjalnych preparatów do higieny zewnętrznego przewodu słuchowego i małżowiny usznej. Zawarte w nich składniki pozwalają na usunięcie woskowiny oraz często działają przeciwzapalnie, bakterio- i grzybobójczo. Rozmiękczają również nadmiernie zrogowaciały naskórek, co pozwala na jego łatwe usunięcie i szybką odnowę.
Preparat po wprowadzeniu do przewodu słuchowego należy dokładnie rozprowadzić przez delikatne masowanie podstawy ucha. Następnie nadmiar preparatu i zgromadzoną w uchu woskowinę usuwa się wacikiem lub patyczkiem higienicznym.
Pielęgnacja uzębienia
U młodych tchórzofretek zdrowe zęby powinny być białe, wraz z wiekiem mogą jednak zmienić kolor i u starszych osobników robią się żółte.
Dosyć często spotykanym problemem u tchórzofretek jest kamień nazębny, który może doprowadzić do zapalenia dziąseł, paradontozy, a nawet utraty zębów. Warstwa kamienia nazębnego rozpycha i tworzy w dziąsłach kieszonki, w których gromadzi się osad. Skutkiem tego bywa paradontoza, uszkodzenie włókien ozębnej i utrata zębów. Natomiast przewlekły stan zapalny dziąseł może spowodować przenikanie do krwi bakterii ropotwórczych i w konsekwencji wywołać choroby różnych narządów.
Tworzeniu kamienia zapobiega odpowiednia dieta i regularne czyszczenie zębów. Duża ilość pokarmów bardzo rozdrobnionych lub zmielonych uniemożliwia zwierzęciu naturalne czyszczenie zębów i sprzyja odkładaniu osadu. Natomiast stosowanie karm granulowanych lub regularne podawanie większych kawałków surowego mięsa zmusza zwierzę do gryzienia i jednocześnie umożliwia naturalne oczyszczanie bocznych powierzchni zębów. Duża ilość śliny wytwarzana podczas gryzienia dodatkowo oczyszcza przestrzenie międzyzębowe.
Regularne czyszczenie zębów również zapobiega tworzeniu kamienia. Obecnie na rynku zoologicznym istnieje dosyć duży wybór różnego rodzaju preparatów (żele, pasty, spraye), które pomagają utrzymać prawidłową higienę jamy ustnej.
Dorosłe tchórzofretki dosyć niechętnie poddają się takim zabiegom, dlatego właściciel powinien od małego przyzwyczajać zwierzę do czyszczenia zębów i każdą udaną próbę nagradzać.
Do mycia zębów najlepiej używać niedużej, miękkiej szczoteczki, która nie tylko pozwoli dotrzeć do trudno dostępnych miejsc, ale również nie będzie podrażniać dziąseł. Szczególnie dokładnie należy umyć zewnętrzną stronę zębów trzonowych, gdzie gromadzi się najwięcej osadu.
Czyszczenie zębów i odpowiednia dieta mogą zapobiec tworzeniu kamienia nazębnego, ale nie usuną już powstałego. W takich przypadkach należy niezwłocznie usunąć kamień w znieczuleniu ogólnym za pomocą urządzenia ultradźwiękowego.
Innym częstym problemem tchórzofretek jest próchnica. Główną jej przyczyną jest nieprawidłowe żywienie. Duża ilość smakołyków zawierających cukier może niekorzystnie wpłynąć na zdrowie zwierząt i prowadzić do powstania ubytków w tkance zębowej.
Obcinanie pazurków
Tchórzofretka, która ma możliwość biegania po twardym podłożu, wspinania się i kopania, ściera pazury w naturalny sposób. Dlatego zwierzęta wychodzące często na spacer i zabierane do parku lub lasu, gdzie mogą kopać w ziemi i wdrapywać się po pniach, rzadko mają problemy z przerośniętymi pazurami.
Niestety większość tchórzofretek przebywających głównie w domu wymaga regularnego ich przycinania. Zbyt długie pazury nie tylko mogą utrudniać prawidłowe stawianie łap i przeszkadzać w chodzeniu, ale również podczas zabawy zwierzę łatwo może je o coś zaczepić i wyrwać.
Pazury nie mogą być przycięte zbyt krótko, odcina się jedynie zrogowaciałą końcówkę, tak aby nie uszkodzić żywej tkanki z naczyniami krwionośnymi.
Do tego zabiegu najlepiej jest użyć specjalnych nożyczek lub cążków, którymi obcina się pazury u kotów. Tchórzofretki są niezwykle ruchliwe i bardzo trudno utrzymać je dłuższą chwilę w jednym miejscu, dlatego podczas obcinaniu pazurów dobrze jest poprosić kogoś o pomoc w przytrzymaniu zwierzęcia.
Warto również umieścić w klatce gałęzie i konary, które umożliwią tchórzofretce naturalne ścieranie pazurów podczas wspinania się, a jednocześnie dostarczą jej wiele rozrywki.
Magazyn Wetrynaryjny autorka
Mgr inż. Małgorzata Gardzińska
Jako iż posiadamy dobre układy z redakcją miesięcznika pozwoliłem sobie opublikowac cały tekst. |
|
